ERAS-protocol zorgt voor sneller herstel van patiënten

Het resultaat van het project werd afgelopen week gepresenteerd in Medisch Contact: patiënten herstellen sneller en prettiger en kunnen daardoor drie tot vier dagen eerder met ontslag gaan.

Om de herstelfase te verkorten en de kans op complicaties te verminderen wordt de laatste jaren veel aandacht besteed aan peri-operatieve voeding. Voeden tot vlak voor de operatie, niet-nuchter beleid en immunonutritie zijn hierin belangrijke elementen. De laatste inzichten verschijnen binnenkort in de CBO richtlijn Peri-operatief voedingsbeleid. Ook ESPEN (The European Society for Clinical Nutrition and Metabolism) heeft recentelijk richtlijnen gepubliceerd en het ERAS (Enhanced Recovery After Surgery) model blijkt nu dus ook goed toepasbaar in de praktijk.
In Maastrichts zijn de chirurgen prof.dr. Maarten von Meyenfeldt en dr. Cees Dejong samen met de diëtiste José Maessen de drijvende krachten achter de nieuwe richtlijn.

ERAS komt er op neer dat patiënten voor en na de operatie minder ziek worden gemaakt. Daardoor herstellen patiënten sneller en kunnen vaak vier tot vijf dagen eerder naar huis dan gebruikelijk. Von Meyenfeldt en Dejong: "Een voorbeeld: wij waren vroeger altijd bezorgd dat na een operatie maaginhoud terecht zou komen in de longen, en daarom werd de maag standaard gedraineerd met een 'maagslang'. Er is echter uitvoerig literatuur beschikbaar dat zo'n maatregel niet nodig is bij een gewone patiënt, en dus slechts hinder voor hem/haar oplevert. Uit vergelijkend onderzoek in Nederland, Denemarken, Zweden, Noorwegen en Schotland blijkt dat die literatuur kennis niet in de praktijk wordt gebracht, en m.n. in Nederland zijn we nog altijd erg conservatief in het uithalen/verwijderen van maagslangen: ze worden na de operatie te lang ingelaten. Dat betekent op z'n minst een à twee dagen uitstel van het moment dat een patiënt weer kan eten en drinken."

Ook andere zorgelementen behoeven aanpassing: darmspoelingen blijken niet nodig, want ze dragen niet bij aan het vermijden van complicaties; patiënten behoeven vóór een operatie niet langdurig nuchter te blijven, maar kunnen tot 2 uur voor de ingreep een heldere vloeistof drinken. Zo krijgen ze in het ERAS programma, in tegenstelling tot voorheen, een vloeibare glucosevoeding om de kans op insulineresistentie te verminderen, en daarmee weer sneller aan het eten te kunnen. Een groot voordeel van het vermijden van die insuline resistentie is ook dat minder eiwitafbraak plaatsvindt als gevolg van de operatie, waardoor het herstel eerder begint.

Alle zorgelementen in het ERAS-programma zijn erop gericht om het herstel onmiddellijk na de operatie te laten beginnen, al in de verkoeverkamer. Bovendien streven chirurgen naar een 'vriendelijke incisie' (insnijding): hoe groter de incisie, hoe trager het herstel onder meer door de hogere dosering pijnbestrijding. Een belangrijke verbetering voor het hele proces vormt de introductie van de epidurale (ruggeprik) anesthesie, die het mogelijk maakt toch de vereiste pijnstilling en demping te leveren van het zenuwstelsel zonder dat een zware algehele anesthesie noodzakelijk is.

Het is belangrijk patiënt en familie goed uit te leggen waarom iemand door deze aanpak eerder is hersteld en dus eerder naar huis kan. Dejong: "Ze krijgen voor de operatie duidelijke instructies met vier criteria (zelfstandig kunnen eten en drinken, onafhankelijk mobiel op het preoperatieve niveau, naar het toilet gaan en pijnvrij zijn op alleen orale pijnstillers) waaraan ze zèlf kunnen toetsen of ze naar huis kunnen."