Nieuwe ziekteverwekkers vaak afkomstig van plant

Dat zegt dr Bart Thomma, plantenziektenkundige van Wageningen Universiteit. Thomma is co-auteur van een reeks recente publicaties over pathogenen die over de grote scheidslijnen tussen de levende organismen kunnen springen, en niet zijn gebonden aan één van de zeven grote groepen levende organismen die biologen onderscheiden, zogenoemde Koninkrijken. Dieren vormen zo’n koninkrijk, net als planten, schimmels en bacteriën.

Sinds de jaren zeventig vinden artsen bij mensen steeds vaker ziektekiemen die normaliter organismen uit een ander koninkrijk besmetten. Cross kingdom jumpers, noemen onderzoekers ze, of kortweg jumpers. In een overzichtartikel dat binnenkort verschijnt in FEMS Microbiological Reviews noemen de Wageningers er tientallen.
‘Er zijn legio ziekten die mensen van dieren kunnen krijgen’, zegt dr. Bart Thomma van de leerstoelgroep Fytopathologie. ‘HIV komt oorspronkelijk van apen, en waar vogelgriep uitbreekt worden soms ook mensen besmet. Het menselijk organisme lijkt nu eenmaal op dat van dieren. Maar ons organisme is anders dan dat van planten. Het idee dat ziektekiemen van planten kunnen overspringen op mensen stuit veel onderzoekers daarom tegen de borst. Toch gebeurt het. En volgens onze literatuurstudie gebeurt het zelfs verrassend vaak.’

Tot de ziekteverwekkers uit de plantenwereld behoort bijvoorbeeld de schimmel Madurella mycetomatis. Die veroorzaakt in Afrika de ziekte mycetoma. De bodemschimmel komt waarschijnlijk ook voor op de doorns van acacia. Via schrammen of splinters vindt hij zijn weg naar mensen. Als de schimmel niet wordt bestreden is amputatie van ledematen noodzakelijk.

‘De menselijke populatie is aan het veranderen’, verklaart Thomma. ‘Door de medische vooruitgang blijven er nu mensen in leven die een halve eeuw geleden zouden zijn overleden aan hun infecties. Daar zitten veel mensen bij met een immuunsysteem dat niet meer goed werkt. HIV- of kankerpatiënten bijvoorbeeld, of mensen met een auto-immuunziekte, of mensen die een transplantatie hebben ondergaan en immuunremmers moeten gebruiken om afstoting van hun nieuwe orgaan te voorkomen.’

Die groep patiënten vormt een potentiële kweekbodem voor nieuwe ziekten die zo de kans krijgen om zich aan te passen aan een nieuwe gastheer. De ziekteverwekkers kunnen zich uitselecteren en muteren tot ziektekiemen die ook mensen met een gezond immuunsysteem kunnen vellen.