Medisch ingrijpen in evolutie van de mensen kent keerzijden

Dat hoeft niet problematisch te zijn, want vaak aantrekkelijk en gewenst. Maar op den duur zouden zoveel nadelige genetische defecten bij de mens kunnen ophopen dat medisch ingrijpen financieel of technisch niet meer haalbaar is. Gelukkig is het probleem niet urgent; we hebben de tijd, zegt prof.dr. Rolf Hoekstra op 18 februari bij zijn afscheid als hoogleraar Erfelijkheidsleer aan Wageningen University, onderdeel van Wageningen UR. Hij is overigens geen voorstander van ingrijpen in deze ontwikkeling.

Als voorbeeld noemt Hoekstra het helpen van mensen die zonder medische hulp onvruchtbaar zouden blijven. Toepassing van kunstmatige voortplantingstechnieken kan de frequentie van genetische onvruchtbaarheid versterken. Een ander voorbeeld is de toepassing van de keizersnede bij de geboorte. Een sterke toename zou volgens Hoekstra in zijn afscheidsrede ‘Darwin voorbij?’ de selectiedruk voor een voldoende ruime bekkenopening bij de vrouw en tegen te grote hoofdomvang van het kind kunnen verminderen. Dat zou op de lange duur – we spreken dan wel over vele honderden jaren – tot extra veel problemen leiden als medische assistentie bij de bevalling niet voorhanden is.

Aids
Hoekstra wijst erop dat het goed is onderscheid te maken tussen herkenbare, ernstige genetische afwijkingen waarvoor in de toekomst wellicht gentherapie of embryoselectie een oplossing kan zijn, en mutaties met gering nadelig effect. Die komen veel meer voor, zijn moeilijk herkenbaar of opspoorbaar, maar kunnen bij een te zwakke natuurlijke selectie cumulatief leiden tot een toename van gezondheidsproblemen in de verre toekomst.
Het grote voordeel van medisch ingrijpen is dat het veel sneller resultaat heeft dan evolutie door natuurlijke selectie.. Zo verwacht Hoekstra dat de behandelingsmethode met anti-virale medicijnen en een hopelijk te ontwikkelen vaccin tegen HIV-infectie tot gevolg zal hebben dat het probleem van de AIDS-epidemie binnen enkele generaties beteugeld kan zijn. Natuurlijke selectie voor genetische resistentie tegen HIV zou duizenden jaren in beslag nemen.

Melk
In zijn rede gaat Hoekstra, naast een blik op toekomstige verwachtingen rond de menselijke evolutie, ook in op opmerkelijke selectieprocessen die zich in het verleden hebben voorgedaan en nog steeds doorgaan. Een “recente” selectie is bijvoorbeeld de evolutie van het vermogen om als volwassenen melk te kunnen verteren. Dat is het gevolg van een genetische mutatie, die ongeveer 10.000 jaar geleden is ontstaan in Noordwest-Europa , waardoor het enzym dat nodig is voor de vertering van melksuiker actief blijft, ook na de vroege kindertijd. Die mutatie was van groot voordeel in een populatie van veehouders, en heeft zich daarna zodanig verbreid dat de meeste volwassen Europeanen nu melk kunnen drinken zonder er ziek van te worden. Aziaten, die deze mutatie niet hebben, kunnen daarentegen melk niet verdragen.

Prof. Hoekstra zegt in zijn rede dat er weinig is te doen aan de voorziene genetische achteruitgang op de lange termijn. Die zullen we moeten accepteren als de keerzijde van onze toegenomen medische mogelijkheden. Alleen barbaarse maatregelen zouden enig effect kunnen sorteren, zoals bepaalde groepen mensen medische behandeling of recht op voortplanting ontzeggen. De vorige eeuw heeft laten zien waar eugenetische maatregelen door een overheid toe kunnen leiden: grootschalige sterilisaties in de VS, Duitsland en Scandinavië, en de gruwelen van het naziregime in Duitsland van 1933 tot 1945, aldus Hoekstra.