Oudste aandeel ter wereld ontdekt door Utrechtse student

De vondst is gedaan door Ruben Schalk, geschiedenisstudent aan de Universiteit Utrecht, tijdens zijn scriptieonderzoek in het Westfries Archief. Het aandeel dateert van 9 september 1606 en is uitgegeven door de kamer Enkhuizen van de Verenigde Oostindische Compagnie.

De spectaculaire vondst is onthuld door de burgemeester van Enkhuizen, Jan Baas, de directeur van het Westfries Archief, Dirk Dekema, en de vinder Ruben Schalk. Het document staat op naam van de Enkhuizer ‘Pieter Hermanszoon boode’.

Eigenlijk heette hij Pieter Harmensz, zijn beroep was kamerbode van de burgemeesters. Na zijn overlijden in 1638 liet hij het aandeel na aan zijn weduwe en hun dochter Ada. Uiteindelijk is het terechtgekomen in het Enkhuizer stadsarchief (1353-1815), dat wordt bewaard in het Westfries Archief.

Onderzoek Universiteit Utrecht
Dankzij de vondst van het aandeel en onderzoek van de Universiteit Utrecht wordt duidelijk dat de VOC veel armer was dan tot nu toe werd aangenomen en dat de bedrijfsvoering niet soepel verliep. Naast de uitgifte van aandelen sloot de VOC leningen bij onder andere particulieren om de expedities te kunnen bekostigen.

Omdat het in financieel opzicht niet goed ging met de VOC, keerde zij in het begin geen dividend uit. Pas toen de aandeelhouders in opstand kwamen kregen zij in 1610 voor het eerst dividend uitgekeerd, in geld en goederen. Aandeelhouders hadden daarentegen geen zeggenschap in de bedrijfsvoering. Dit komt niet overeen met het beeld dat er tot nu toe was van de VOC als eerste moderne ‘open’ onderneming.

De binnenkant van het aandeel laat juist dat buitenspel zetten van de aandeelhouders heel goed zien. Zij werden gecompenseerd door dividendbetalingen ter waarde van hun oorspronkelijke inleg en een jaarlijkse rentevergoeding van 6,25%, wat niet meer was dan de toenmalige rente voor Hollandse obligaties.

Dat dit bedrag zo laag was, is dankzij het scriptieonderzoek van Ruben Schalk goed te begrijpen. Vanwege de voortdurende geldproblemen van de VOC-kamer van Enkhuizen in de vroege jaren van de bedrijfsvoering moest geld worden geleend.

Waarschijnlijk uit geldgebrek én om de crediteuren niet voor het hoofd te stoten met hoge dividenduitkeringen (geld dat dan immers niet meer gebruikt kon worden voor rentebetalingen aan obligatiehouders) werd de vergoeding voor de aandeelhouders gelijkgesteld met de rente op Hollandse obligaties.

Tentoonstelling
Vanaf 10 september staat het aandeel centraal in een tentoonstelling over de VOC in het Westfries Museum in Hoorn. Er is speciale aandacht voor de geschiedenis van de twee West-Friese Kamers van de VOC, Enkhuizen en Hoorn. De tentoonstelling is tot en met 21 november 2010 te zien.