‘Mariaverschijningen zijn potentiële bedreiging voor kerkelijk gezag’

Door juist hen als boodschappers te kiezen, geeft de Maagd een stem aan de stemlozen, aan degenen die in kerk en maatschappij niet gehoord worden, aldus Mathilde van Dijk, godsdienstwetenschapper aan de Rijksuniversiteit Groningen.

Sinds 1800 is Maria vaker verschenen dan ooit tevoren: honderden, misschien zelfs duizenden, keren. Openbaarde Maria zich eerder het liefst aan een hooggeplaatste man, nu hebben vrouwen en kinderen haar voorkeur. Dikwijls gaat het om enigszins marginale figuren: arm, ziek of met een geschiedenis van huiselijk geweld. Door juist hen als boodschappers te kiezen, geeft de Maagd een stem aan de stemlozen, aan degenen die in kerk en maatschappij niet gehoord worden, aldus Mathilde van Dijk.

Bijzondere genadegaven
Verschijningen horen bij het christendom, in het katholicisme en elders. Van Dijk: ‘Toen ik onlangs in een voornamelijk protestants gezelschap een lezing gaf over middeleeuwse mystiek, vertelden mensen me in volle ernst dat ze ooit engelen hadden gezien.’ Verschijningen gelden als bijzondere genadegave van God. Voor de katholieke kerk staat buiten kijf dat Maria zich inderdaad zo nu en dan openbaart. ‘Het probleem is dat dergelijke visioenen het gezag van de kerk kunnen ondermijnen. De zieneres of ziener heeft immers een rechtstreekse lijn naar de hemel en weet het wellicht beter dan pastoor, bisschop of paus. Vanaf de vroege kerk is dus geprobeerd om visionairs onder controle te krijgen: hun verschijningen moeten worden erkend’, zegt Van Dijk.

Erkende en niet-erkende verschijningen
De procedure voor erkenning is nauw omschreven, schetst Van Dijk. ‘De lokale bisschop beslist: in de eerste plaats beoordeelt hij of zieners oprecht zijn en laat hij een onderzoek doen naar hun geestelijke gezondheid. Tenslotte is van doorslaggevend belang of de woorden van Maria in overeenstemming zijn met de katholieke leer. Erkenning volgt als aan deze criteria is voldaan.’ In 2002 erkende bisschop Punt van Haarlem bijvoorbeeld een serie verschijningen aan de Amsterdamse Ida Peerdeman (1905-1996).

Conservatieve boodschappen
Volgens de visionairs verkondigt Maria meestal conservatieve tot reactionaire boodschappen. In de negentiende eeuw voorspelde ze Franse zieners en zieneressen dat de Bourbons weldra op de troon zouden terugkeren. Volgens de Amerikaanse Mary van Hoof (1909-1984) uit Necedah waarschuwde Maria kort na de Tweede Wereldoorlog tegen een complot van joden en communisten om de wereldheerschappij te veroveren. Later keerde ze zich tegen het als progressief ervaren Tweede Vaticaans Concilie (1962-1965). Van Dijk: ‘De bisschop van La Crosse had Van Hoof al in 1951 verboden haar visioenen uit te dragen, en hij verbood katholieken te komen bidden op de plaats waar Maria verschenen was. Maar Van Hoof en haar aanhangers lieten zich niet afschrikken. Tot op de huidige dag functioneert Necedah als pelgrimsplaats voor katholieken rechts van het Vaticaan.’

Subversief
Van Hoofs gedrag past in een trend, signaleert Van Dijk. ‘Onder invloed van de individualisering van de samenleving bepalen gelovigen steeds meer zelf wat waar is en wat niet.’ De Britse godsdienstsociologe Linda Woodman ziet dit als het eindpunt van een langdurige ontwikkeling in de geschiedenis van het christendom, die na de Tweede Wereldoorlog in een stroomversnelling geraakt. Van Dijk: ‘Ook katholieken trekken zich steeds minder aan van goedkeuring door het kerkelijk gezag, terwijl de katholieke leer gehoorzaamheid aan pastoor, bisschop en in laatste instantie de paus voorschrijft. Zij bepalen wat je moet geloven. Je eigen plan trekken is een bedreiging voor het kerkelijk gezag. Dit geldt ook voor het gedrag van Maria-zieners en -zieneressen, al is hun boodschap nog zo conservatief.’