Schaalvergroting acht de Raad onvermijdelijk. Nader onderzoek over nut en noodzaak is al genoeg verricht. Wel moet een zorgvuldige discussie met alle betrokkenen worden gevoerd. De Raad doet voorstellen voor een heldere procesaanpak.
Op verzoek van de Tweede Kamer reageert de Raad met dit advies op de recente kabinetsnota ‘Bestuur en bestuurlijke inrichting’.
Samenhang en draagvlak
De Raad vindt dat de nota van het kabinet nu op twee gedachten hinkt. De Raad meent dat noch een autoritaire top-down-aanpak, noch een vrijblijvende bottom-up-benadering een reële kans van slagen heeft. Daarom stelt de Raad voor eerst de algemene uitgangspunten en randvoorwaarden te formuleren voor de bestuurlijke (her-)inrichting. Op basis daarvan kunnen vervolgens met alle betrokkenen samenhangende afspraken worden gemaakt over een nieuwe afbakening van taken en bijbehorende schaalgrootte. Zo kan zowel in de noordvleugel (Noord-Holland, Utrecht en Flevoland) als de zuidvleugel (Zuid-Holland) van de Randstad meer structuur en draagvlak voor het proces worden gecreëerd. Een staatssecretaris of regeringscommissaris moet voltijds leiding gaan geven aan zo’n proces.
Positie van gemeenten en provincies
De Raad stelt dat een principiële politieke discussie nodig is over de positie van gemeenten en provincies, zeker in het licht van de aangekondigde decentralisaties (jeugdzorg, AWBZ en sociale zekerheid). Zijn de decentrale overheden vooral een uitvoeringsloket voor rijksbeleid of toch in de eerste plaats zelfstandige gemeenschappen die eigen politieke keuzes moeten kunnen maken?
De nieuwe decentralisaties kunnen volgens de Raad alleen slagen als het Rijk zijn sturingsambities beperkt tot sturing op gewenste maatschappelijke effecten (outcome) en niet op verdeling van financiële middelen of afrekening op streefgetallen.
Gemeenten zullen voor het uitvoeren van het toekomstige takenpakket in veel gevallen een grotere schaalgrootte nodig hebben. Het uitgangspunt van het kabinet is dat dit vrijwillig van onderop in gang moet komen. De Raad acht dat te vrijblijvend. Hij stelt voor om ook voor gemeentelijke schaalvergroting een strakke procesaanpak te hanteren met een regierol voor het provinciale bestuur. Gemeenten moeten kiezen voor ofwel schaalvergroting ofwel samenwerking met buurgemeenten die dan aan wettelijke criteria moet voldoen. Kleine gemeenten zijn volgens de Raad vaak niet goed in staat om grote regionale uitvoeringsdiensten effectief aan te sturen.
