Dat zijn twee van de conclusies van het NWO-onderzoeksprogramma ‘Geweld tegen psychiatrische patiënten’ (GTPP). Het is voor het eerst dat er in Nederland op grote schaal onderzoek is gedaan naar slachtofferschap onder psychiatrische patiënten. De onderzoekers van vier onderzoeksprojecten presenteren hun bevindingen op 22 mei tijdens het internationale symposium van de World Society of Victimology in Den Haag.
In de Nederlandse onderzoekswereld was voorheen nauwelijks aandacht voor het fenomeen geweld tegen psychiatrische patiënten. Het onderzoek binnen het programma ‘Geweld tegen psychiatrische patiënten’ toont aan dat geweld tegen psychiatrische patiënten in Nederland een reëel, ernstig en omvangrijk probleem is.
Volgens de onderzoekers zouden hulpverleners zich meer bewust moeten worden van het fenomeen slachtofferschap bij psychiatrische patiënten en alert moeten zijn op de signalen. De onderzoekers adviseren de hulpverleners om psychiatrisch patiënten weerbaarder te maken, de dialoog op gang te brengen over het geweldsincident, en ook te letten op subjectieve gevoelens van onveiligheid die er bij de patiënt leven.
Om meer kennis te vergaren over het onderwerp, zijn in 2009 vier onderzoeksprojecten van start gegaan binnen het overkoepelende onderzoeksprogramma ‘Geweld tegen psychiatrische patiënten’. De Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) heeft dit programma in samenwerking met de Stichting tot Steun VCVGZ ontwikkeld.
Vaak slachtoffer
Astrid Kamperman (Erasmus MC) toonde aan dat de helft van de 957 ondervraagde psychiatrische patiënten in het afgelopen jaar slachtoffer is geweest van geweld. Patiënten blijken zesenhalf keer vaker slachtoffer van mishandeling, en tien keer vaker slachtoffer van bedreiging en woningdiefstal te zijn dan de algemene Nederlandse bevolking. Een derde van de slachtoffers heeft ten minste drie delicten meegemaakt in het afgelopen jaar.
Kamperman stelde tevens vast dat de delicten zich met name in de privésfeer voordoen. Twee derde van de geweldplegingen gebeurt thuis, terwijl dit bij de algemene Nederlandse bevolking maar in een kwart van de gevallen opgaat. Ook is de geweldpleger relatief vaak een bekende van de psychiatrisch patiënt, zoals een (ex-)partner of familielid (12%), buurtgenoot (17%), medepatiënt (15%) of andere bekenden (22%). Psychiatrische patiënten zijn vaker slachtoffer dan dader van geweld: 40% van de slachtoffers had in het afgelopen jaar een delict gepleegd.
Bewustzijn bij hulpverleners
Jooske van Busschbach (UMCG) en Martijn Kikkert (Arkin) kwamen binnen hun twee projecten tot vergelijkbare gegevens wat betreft de frequentie, locaties en daders van het geweld. Zij onderzochten 600 patiënten in de drie noordelijke provincies, respectievelijk 474 patiënten in de regio Amsterdam. Van Busschbach raadpleegde voor haar onderzoek ook hulpverleners. In één op de drie gevallen weet de hulpverlener dat zijn of haar cliënt slachtoffer is geworden van een ernstig geweldsincident zoals bedreiging, mishandeling of seksueel geweld.
Kikkert maakte in zijn project een onderscheid tussen vier groepen psychiatrische patiënten (depressie; verslaving, chronische psychiatrische stoornissen, en chronische psychiatrische stoornissen in combinatie met verslaving). Hij stelde vast dat psychiatrische patiënten gemiddeld een bijna vier keer hogere kans hebben om slachtoffer van geweld te worden dan de gemiddelde Amsterdammer. Ook vermogens- en vandalisemedelicten komen bij de meeste diagnosegroepen tot wel 2,7 keer vaker voor.
Een van de vele problemen
Mirjam Siesling (Universiteit van Tilburg) analyseerde tot slot 23 diepte-interviews die gevoerd waren met psychiatrische patiënten, aangevuld met 45 gesprekken met hulpverleners en personen uit het sociale netwerk van de patiënten. Siesling stelde vast dat slachtofferschap ingebed is in het leven van de patiënt: het is één van de problemen waar psychiatrische patiënten mee kampen, naast bijvoorbeeld werkloosheid, sociale isolatie, verslaving en/of een slechte gezondheid. Daarnaast speelt de perceptie van slachtofferschap (zowel bij patiënten als bij de betrokkenen) een belangrijke rol.
In 2012 kunnen onderzoekers bij NWO nieuwe aanvragen indienen voor financiering van onderzoek binnen het programma GTPP. Het uiteindelijke doel van het programma is om samen met hulpverleners tot een aanpak komen die helpt om het geweld tegen psychiatrische patiënten te verminderen.
