De golf van protest na door de parlementsverkiezingen in december 2011 en de presidentsverkiezingen in mei 2012, heeft geleid tot het verder inperken van deze rechten. Twee nieuwe wetten en elf geamendeerde wetten hebben als doel een einde te maken aan het uiten van afwijkende meningen, aan kritiek en protest.
In het rapport van Amnesty International, ‘Freedom under threat: The clampdown on freedom of expression, assembly and association in Russia’wordt de veranderde wetgeving geanalyseerd en worden een aantal gevallen beschreven waarin Rusland zijn internationale juridische verplichtingen niet nakomt.
“Het doel van deze veranderingen in wetgeving zou het handhaven van de openbare orde en de bescherming van de rechten van burgers moeten zijn. Het tegenovergestelde wordt bereikt: prominente critici van de overheid, oppositiegeluiden, en demonstranten zien hun rechten het afgelopen jaar juist ingeperkt,” zegt John Dalhuisen, directeur Europa en Centraal Azië van Amnesty International.
Demonstraties worden geregeld verboden of onrechtmatig uiteengedreven. Dit was onder meer het geval bij de demonstraties op de Pushkinskaya en Lubianskaya pleinen in maart 2012, het mei protest op het Bolotnaya plein, als bij de bijeenkomsten van de 'strategie 31 beweging' en de 'wandelingen' in mei 2012. Hier werd door de politie buitensporig geweld gebruikt en werden willekeurige arrestaties verricht.
“Staten zijn verplicht om vrijheid van vergadering te garanderen. De huidige onhoudbare positie van de Russische autoriteiten is dat demonstraties die hun goedkeuring niet hebben, ook niet plaats zouden moeten vinden. Een incidentele uitzondering bevestigd enkel de regel,” volgens Dalhuisen.
In 2012 is een wet geïntroduceerd in bewoordingen die doet denken aan de taal van de Koude Oorlog. Zij verplicht organisaties die financiering uit het buitenland ontvangen zichzelf te registeren als “buitenlandse agenten”, indien zij zich bezighouden met niet nader gedefinieerde “politieke activiteiten”. Deze wet en de recente “Dima Yakovlev wet” beperken de financiering van NGO’s vanuit de Verenigde Staten evenals de mogelijkheid van Amerikaanse staatsburgers om voor organisaties te werken die actief zijn in Rusland. Dit leidt tot beperking aan de vrijheid van vereniging in strijd met internationale mensenrechtenstandaarden.
Een reeks inspecties van Non Gouvernementele Organisaties(NGO's), meer dan 200 sinds begin 2013 in 50 regio’s van Rusland, heeft belangrijke Russische mensenrechtenorganisaties als Memorial getroffen.
De eerste NGO die juridische maatregelen boven het hoofd hangt voor vermeende schendingen van de “buitenlandse agent”-wet is de ‘Association in Defense of Voters Rights Golos' (Voice). Golos speelde een prominente rol speelde in het monitoren van verkiezingen en het rapporteren over beschuldigingen van verkiezingsfraude in de parlementaire verkiezingen van 2011 en de presidentiële verkiezingen van 2012.
Een groot aantal nieuwe en gewijzigde wetten leidt tot de inperking van de vrijheid van meningsuiting. De brede reikwijdte en formulering van de 'Federale wet aangaande verraad en spionage', bijvoorbeeld, kan gemakkelijk worden ingezet om Russische mensenrechtenverdedigers en andere activisten uit het maatschappelijk middenveld te vervolgen als zij samenwerken met internationale organisaties.
“De nieuwe beperkingen om buitenlandse financiering en invloeden te beperken van NGO’s in Rusland wordt herhaaldelijk gerechtvaardigd door de behoefte om de stabiliteit van het land te waarborgen en het land te beschermen tegen vijandige buitenlandse belangen. Deze retoriek is bekend bij repressieve regimes wereldwijd, en niet nieuw in Rusland. Maar terwijl het debat over stabiliteit wellicht weerklank vond in de vroege jaren van Poetin’s presidentschap, is het in toenemende mate een middel om de belangen van enkelingen te bevorderen, boven de rechten van velen,” stelt Dalhuisen.
De her-criminalisering van laster remt legitieme kritiek van ambtenaren terwijl een ontwerpwet over godslastering – een reactie op de zaak van Pussy Riot – ontoelaatbare beperkingen ten aanzien van de vrijheid van meningsuiting zou betekenen.
“Kort na zijn inauguratie sprak president Poetin zich uit voor grotere participatie van burgers in publieke aangelegenheden. De huidige maatregelen lijken echter veel op een heksenjacht tegen afwijkende of kritische geluiden, terwijl het maatschappelijk middenveld verstikt dreigt te raken en geïsoleerd, deze keer niet achter een ijzeren gordijn, maar achter een juridisch gordijn,” aldus Dalhuisen.
“Maatschappelijke betrokkenheid is waardevol sociaal kapitaal, en het is in Ruslands belang om daarin te investeren. De huidige overheid verstikt deze betrokkenheid door een breed scala van schendingen van het recht op vrijheid van meningsuiting, vergadering en vereniging. Daar moet zo spoedig mogelijk een eind aan komen.”