Dat is ook van belang om onzekerheden voor werknemers en werkgevers op de arbeidsmarkt te verminderen. Dit zijn enkele uitkomsten van een macro-economische verkenning van de SER (sociale partners en kroonleden) naar de huidige knelpunten van onze economie. De verkenning wordt besproken in de raadsvergadering van 19 april 2013.
Een belangrijke aanjager van de problemen is volgens de SER de huizenprijsdaling. Dalende huizenprijzen leiden volgens de SER tot lagere bestedingen, die op hun beurt de prijzen verder onder druk zetten. Dalende huizenprijzen leiden ook tot een vermindering van de waarde van het onderpand voor hypotheken, waardoor de financiering van hypotheken moeilijker wordt, de hypotheekrente oploopt, verhuismobiliteit afneemt en huizenprijzen verder dalen. Maar deze negatieve spiraal kunnen we doorbreken door een samenhangende aanpak.
Nederlandse hypotheekrente hoog vergeleken met andere landen.
De hypotheekrente is in Nederland nu ongeveer één procentpunt hoger dan in ons omringende landen. Hiervoor zijn verschillende verklaringen die deels samenhangen. Banken kunnen de Nederlandse hypotheekschuld moeilijker financieren op de internationale kapitaalmarkt. De concurrentie op de hypotheekmarkt is afgenomen. En banken zijn bezig hun kapitaalpositie te versterken en worden daardoor beperkt bij nieuwe kredietverlening. Dit laatste raakt overigens vooral ondernemers en werknemers in het MKB, omdat zakelijke kredieten risicovoller zijn dan hypotheekleningen.
Pensioenen: kapitaaldekking heeft voor- en nadelen
Nederland beschikt over het hoogste pensioenvermogen van de EU-landen. Kapitaaldekking heeft een aantal voordelen. Zo spaart iedereen voor zichzelf en een land met kapitaaldekking heeft meer risicodragende, lange-termijn besparingen tot zijn beschikking. Echter, onze pensioenpotten zijn zo groot geworden, dat het opvangen van negatieve financiële schokken de hele economie raakt. Pensioenfondsen moeten immers voor het herstel van dekkingsgraden de pensioenpremies verhogen en soms zelfs overgaan tot afstempeling van pensioenrechten. Beide zijn slecht voor het consumentenvertrouwen en de binnenlandse bestedingen.
Het belang van structurele oplossingen
De procyclische wisselwerking tussen deze factoren versterkt de conjunctuurbeweging. Een stabielere economische ontwikkeling doet een minder zwaar beroep op het aanpassingsvermogen en de flexibiliteit van burgers en bedrijven. Dat is belangrijk om de onzekerheid bij burgers - over hun baan, hun pensioen en hun inkomen – en van ondernemers – over het rendement op hun investeringen en over de toekomst van hun bedrijf - te verminderen. Het terugdringen van de huidige kwetsbaarheden en volatiliteit van de economie en het investeren in anticyclische instituties helpt bij het verminderen van die onzekerheid.
Een breed gedragen analyse van de aard van de onevenwichtigheden en hun onderlinge samenhang biedt een basis voor coherent beleid en ondersteunt het daaropvolgende herstel van vertrouwen. Het kan ook een bijdrage leveren aan evenwicht op de arbeidsmarkt.
Het is dus zaak om structurele maatregelen te nemen om de Nederlandse economie in stabieler vaarwater te brengen. Daarvoor moeten in de drie genoemde gebieden aanpassingen plaatsvinden die corrigerend werken in goede én in slechte tijden. In een volgende opgaande fase moeten beleidsmakers tijdig bijsturen om oververhitting en/of het ontstaan van nieuwe zeepbellen te voorkomen.
SER oplossingsrichtingen:
Voor de woningmarkt:
Geleidelijk toewerken naar een evenwichtigere verhouding tussen hoogte van de hypotheek en de waarde van de woning (Loan To Value-ratio), zoals gebruikelijk is in de ons omringende landen. Voor nieuwe hypotheken is in de afgelopen jaren een eerste stap gemaakt. Uiteindelijk is een verder daling van LTV’s onontkoombaar, maar de timing hiervan luistert gezien de recessie nauw. Een daling van LTV’s vergt ook meer mogelijkheden om te sparen voor een eigen woning.
Voor de financiële sector:
Een wat hoger aandeel Nederland in de beleggingen van pensioenfondsen kan een impuls geven aan de Nederlandse economie en een stabielere basis bieden voor de financiering van de hypotheekschuld. Van Dijkhuizen heeft hier waardevolle voorstellen voor gedaan. Verder is het met het oog op groei en werkgelegenheid van belang om een goede kredietverlening aan het MKB veilig te stellen. Daarnaast is een wederopstanding van de onderhandse kapitaalmarkt voor leningen aan het MKB welkom.
Voor de pensioenen:
Het huidige pensioencontract en de spelregels er omheen versterken de pieken en dalen van de economie als geheel. Het onlangs overeengekomen nieuwe pensioencontract kan in combinatie met het in de Hoofdlijnennota voorziene beleid tot een stabieler stelsel leiden. In aanvulling hierop zou de discontovoet binnen bepaalde randvoorwaarden minder gevoelig moeten worden voor de conjunctuur en daarmee meer stabiliserend werken.
Verstandig manoeuvreren op de korte termijn:
Met het bereiken van een duurzaam evenwicht zal nog een aantal jaren gemoeid zijn. In de tussentijd is het zaak een goed begaanbaar transitiepad te kiezen. Belangrijke aandachtspunten voor de korte termijn zijn: de probleemhypotheken (het omgaan met restschulden); de financiering van het MKB (voorkom dat kredietschaarste een rem zet op groeiherstel); en een goede overgang naar het nieuwe pensioencontract.