Zodra bepaalde afweercellen signalen gaan sturen dat er een vreemde indringer bestreden moet worden, slaat HIV zijn slag. Deze onverwachte bevinding van de groep van prof.dr. Teunis Geijtenbeek van het Center for Experimental and Molecular Medicine (CEMM) in het AMC verschijnt vandaag in het wetenschappelijke toptijdschrift Nature Immunology.
Wat gebeurt er precies als HIV het lichaam binnenkomt? Die vraag houdt onderzoekers al jarenlang bezig en wordt stukje bij beetje opgehelderd. Zo is al bekend dat het aidsvirus als eerste dendritische cellen ontmoet. Deze afweercellen pakken het op en geven het intacte virus door aan de T-cellen. Zo infecteert HIV de T-cellen — en soms ook de dendritische cellen — waarin het zich vermenigvuldigt, om zich daarna verder te verspreiden. De T-cellen gaan kapot en de patiënt zit met een haperend immuunsysteem dat de meeste ziekteverwekkers niet langer kan bestrijden.
Onderzoekers Sonja Gringhuis en Michiel van der Vlist gingen na hoe HIV-1 zich in dendritische cellen vermenigvuldigt. Zij ontdekten dat het daarvoor bepaalde signalen nodig heeft, die het zelf weet uit te lokken. ‘Op een dendritische cel zitten gevaar-sensoren die ziekteverwekkers herkennen en de afweer waarschuwen’, legt Geijtenbeek uit. Wanneer de sensoren HIV detecteren, sturen ze signalen de cel in die cruciaal zijn voor een efficiënte afweerreactie tegen het virus.
‘We hebben aangetoond dat HIV die signalen voor zijn eigen vermenigvuldiging misbruikt. Door de samenwerking van twee sensoren, Toll-like receptor 8 en DC SIGN, wordt een viraal eiwit aangemaakt dat HIV nodig heeft om zichzelf op gang te houden. Als je de signalen van de gevaar-sensoren blokkeert, zal het virus zich niet vermenigvuldigen en kun je waarschijnlijk ook voorkomen dat de HIV-besmetting aan anderen wordt doorgegeven.’
De nieuwe kennis die de onderzoekers opdeden, vormt een aanzet tot nieuwe geneesmiddelen. Zij is ook van belang voor seropositieven bij wie het virus haast ondetecteerbaar is door de cocktail van virusremmers die zij krijgen. ‘HIV is er nog wel, zij het sluimerend. Zolang het zich in de dendritische cellen schuilhoudt, kan een co-infectie — een besmetting met een andere ziekteverwekker — het hele proces van signalering en vermenigvuldiging versterken.’
Ook met de huidige therapeutische vaccins (die HIV-besmetting niet voorkomen, maar wel de gevolgen daarvan) is het uitkijken geblazen, menen Geijtenbeek en zijn mede-auteurs. ‘De vaccins waarmee nu trials gedaan worden, zetten gevaar-sensoren zoals Toll-like receptoren aan. In theorie zou je daarmee dus de vermenigvuldiging van HIV op gang kunnen brengen.’
