Van Gogh’s gele verf wordt langzaam bruin

Hoewel deze verandering al sinds de 19e eeuw bekend is, tastten wetenschappers tot op heden in het duister naar de precieze oorzaak. Een internationaal team van wetenschappers, onder leiding van Prof. Koen Janssens (Universiteit Antwerpen) is nu een complexe chemische reactie op het spoor die de oorzaak van de verkleuring zou kunnen zijn. De wetenschappers, waaronder Prof. Joris Dik van de TU Delft, publiceerden hierover op maandag 14 februari in het vakblad Analytical Chemistry.

Chroom
Dat gele verf soms bruin verkleurt onder invloed van zonlicht was al in de 19de eeuw bekend, maar niet alle schilderijen hebben er evenveel last van en de mate van verkleuring varieert sterk. Wetenschappers hadden het sterke vermoeden dat het gebruik van chroom in de gele verf uit de tijd van Van Gogh de sleutel was, maar wat er nu precies in de verf gebeurde, bleef een raadsel.

Veld met bloemen bij Arles
Om daar achter te komen, namen de wetenschappers een microscopisch klein stukje verf weg uit twee schilderijen: Veld met bloemen bij Arles (1888) en Oever van de Seine (1887). Daarnaast verouderden ze verf uit oude verftubes met een UV-lamp. ‘Bij een van deze proefstukjes, afkomstig uit een historische verftube van de Vlaamse schilder Rik Wouters, was het raak’, vertelt onderzoeksleider Koen Janssens. ‘Dit stukje veranderde in drie weken van felgeel naar chocoladebruin.’

Deeltjesversneller
Een internationaal team van wetenschappers analyseerde vervolgens de samenstelling van dit proefstukje en de monsters uit de schilderijen met geavanceerde technieken, onder andere met röntgenstraling van de grote deeltjesversneller ESRF in Grenoble. Daarbij kwam een verandering in het element chroom in de verkleurde verf naar voren.

Gereduceerd
‘In de bruine verfdelen vonden we veel chroomatomen van een bepaald chemisch type. En wel van een ander type dan de chroomatomen die oorspronkelijk in de verf zaten (de gevonden atomen hebben namelijk ieder drie elektronen meer). Opvallend is verder dat we vlakbij dit ‘gereduceerde’ chroom, ook veel barium en zwavel aantroffen. Dit is waarschijnlijk afkomstig uit bariumsulfaat, een kleurloos vulmiddel dat met de verf vermengd werd. Dit doet vermoeden dat de toevoeging van dat bariumsulfaat de bron van de verkleuring zou kunnen zijn’, verklaart dr. Joris Dik, die namens de TU Delft bij het onderzoek betrokken was.

Van Gogh Museum
Ella Hendriks, Hoofdrestaurator van het Van Gogh Museum in Amsterdam, onderstreept het belang van dit onderzoek voor haar museum: ‘Voor het behoud van het erfgoed van Van Gogh op lange termijn, is het van groot belang om te weten hoe de schilderijen veranderen. Die kennis hebben wij nodig om de schilderijen ook in de toekomst zo goed mogelijk in hun oorspronkelijke pracht te behouden’.

Vertragen
‘Verder onderzoek is nodig om de dynamiek van de verkleuring in kaart te brengen. Hoe snel en onder welke omstandigheden verkleurt het pigment? Dat is op dit moment nog onduidelijk. Hopelijk brengt dit onderzoek ons uiteindelijk bij de belangrijkste vraag: hoe kunnen we dit proces stoppen of vertragen’, aldus Joris Dik.