'Verborgen' Van Gogh schilderij onthuld

Het is bekend dat Vincent van Gogh zijn oudere werken vaak overschilderde. Deskundigen denken dat onder ongeveer een derde van zijn vroege schilderijen oudere composities te vinden zijn. Een nieuwe techniek, op basis van röntgenfluorescentiespectroscopie met synchrotronstraling, brengt de verborgen schilderijen aan het licht. Gewoonlijk worden verborgen verflagen onthuld met technieken als conventionele röntgenstraling-radiografie, maar deze technieken hebben hun beperkingen.

In samenwerking met deskundigen van de Universiteit Antwerpen, het Deutsche Elektronen-Synchrotron in Hamburg en het Kröller-Müller Museum, koos materiaaldeskundige en kunsthistoricus dr. Joris Dik van de Technische Universiteit Delft daarom voor een andere aanpak. Met een röntgenbundel die afkomstig is uit een synchrotronstralingsbron wordt het schilderij bestraald en wordt de fluorescentie van de verflagen gemeten. Wat deze techniek zo geschikt maakt, is dat elk chemisch element een eigen specifieke fluorescentie heeft. Elk type atoom (bijv. lood of kwik), maar ook individuele verfpigmenten kunnen zo exact in kaart worden gebracht. Een voordeel van synchrotronstraling is dat de bovenliggende verflagen de metingen minder verstoren. Bovendien ligt de meetsnelheid vrij hoog, zodat relatief grote gebieden kunnen worden gevisualiseerd.


Deze methode werd toegepast op een schilderij van Vincent van Gogh. Het werk in kwestie, Grasgrond, werd door Van Gogh in 1887 in Parijs geschilderd en is eigendom van het Kröller-Müller Museum. Uit eerder onderzoek was al gebleken dat achter het schilderij de vage omtrek van een hoofd te zien was. Het doek werd gescand in de synchrotronstralingsbron DORIS in het Deutsche Elektronen-Synchrotron (DESY) in Hamburg met een sterke, maar zeer kleine röntgenstraalbundel. In een tijdsbestek van twee dagen werd het hele gebied van de afbeelding van een vrouwenhoofd gescand, een oppervlak van 17,5 x 17,5 cm.

Met de metingen konden de onderzoekers het verborgen schilderij tot in de kleinste details reconstrueren. Vooral de combinatie van de distributie van de elementen kwik en antimoon (uit specifieke verfpigmenten) leverde een unieke ‘kleurenfoto’ op van het portret dat was overgeschilderd.

Dankzij deze reconstructie kunnen kunsthistorici beter begrijpen hoe Van Gogh zich ontwikkelde als schilder. Bovendien wordt het met de nieuwe techniek een stuk makkelijker om in de toekomst vaker onderzoek te doen naar andere 'verborgen' schilderijen.