'Troep op straat kan leiden tot discriminatie'

Dat stellen de gedragswetenschappers Diederik Stapel van Tilburg University en Siegwart Lindenberg van de Rijksuniversiteit Groningen, die beiden verbonden zijn aan het Tilburg Institute for Behavioral Economics Research (TIBER).

Kan discriminatie afhankelijk zijn van hoe de leefomgeving eruit ziet? Psycholoog Diederik Stapel en socioloog Siegwart Lindenberg vermoedden van wel en gingen aan de slag om dat via experimenten uit te vinden. Uit eerder onderzoek was al gebleken dat mensen sneller stereotyperende oordelen vellen als ze veel behoefte hebben aan structuur. Stapel en Lindenberg ontwierpen nu een serie veld- en labexperimenten waaruit bleek dat hun vermoeden juist was.

In één van de veldexperimenten vroegen de onderzoekers veertig reizigers op station Utrecht Centraal een aantal vragen te beantwoorden over eigenschappen van minderheden in Nederland. De proefpersonen werd gevraagd om plaats te nemen in een ruimte waarin ook een Afrikaanse of autochtone Nederlander aanwezig was. Het experiment werd afgenomen tijdens de staking van het schoonmaakpersoneel en een tijd later nog eens, toen het station weer schoon was. In de vervuilde omgeving bleken de mensen in hun antwoorden meer stereotype eigenschappen toe te kennen aan minderheden dan in de schone omgeving. Bovendien gingen ze in de vervuilde omgeving verder af zitten van de Afrikaanse Nederlander dan van de autochtone Nederlander.

Orde in de chaos
Een vervolgexperiment in een rijke buurt in een Nederlandse stad liet zien dat mensen minder geld doneren aan een (fictief) Fonds voor Minderheden als er een fiets op straat lag, een auto fout geparkeerd stond en enkele stoeptegels waren losgemaakt, dan wanneer de straat er netjes bijlag. De stereotypering die ten grondslag ligt aan de discriminatie werd zelfs gevonden in een laboratoriumomgeving waarin proefpersonen geconfronteerd worden met ‘wanorde’ in de vorm van een aantal cirkels, vierkanten en driehoeken door elkaar op een stuk papier.

Het denken in stereotypen heeft dus vaak direct te maken met rommel op straat. Dat is het gevolg van de behoefte aan structuur die een wanordelijke omgeving automatisch en onbewust oproept. Stereotypering is een mechanisme dat mensen helpt omgaan met chaos in de omgeving. Op grond van hun resultaten adviseren de onderzoekers aan beleidsmakers om een rommelige omgeving zo vroeg mogelijk te signaleren en aan te pakken om discriminerend gedrag te voorkomen.