Between prison and the grave: Enforced disappearances in Syria laat zien dat de Syrische staat financieel profiteert van wijdverspreide en systematische gedwongen verdwijningen, die neerkomen op misdaden tegen de menselijkheid. Via een lugubere zwarte markt worden familieleden die informatie willen over het lot van hun dierbaren, uitgebuit voor geld.
Misdaden tegen de menselijkheid
‘De gedwongen verdwijningen zijn onderdeel van een kille, berekenende en grootschalige aanval van de regering op de burgerbevolking. Deze misdaden tegen de menselijkheid horen bij een zorgvuldig georkestreerde terreurcampagne waarmee ieder flintertje tegenstand de kop wordt ingedrukt’, aldus Philip Luther, hoofd van Amnesty’s programma voor het Midden-Oosten en Noord-Afrika. De schaal waarop de verdwijningen plaatsvinden is schokkend. Het Syrische Netwerk voor de Mensenrechten legde sinds 2011 ten minste 65 duizend verdwijningen vast, waarvan 58 duizend van burgers. Ze worden meestal onder afschuwelijke omstandigheden vastgehouden in overbevolkte cellen, zonder contact met de buitenwereld. Velen sterven door ziektes, marteling of buitengerechtelijke executie.
Zwarte markt
Inmiddels is er een zwarte markt ontstaan waarin ‘tussenpersonen’ of ‘makelaars’ steekpenningen krijgen van wanhopige familieleden die willen weten waar hun verwanten zijn en of ze nog leven. De geldbedragen variëren van enkele honderden tot tienduizenden Amerikaanse dollars. Volgens een Syrische mensenrechtenactivist zijn dergelijke steekpenningen inmiddels ‘een groot deel van de economie’. Een advocaat uit Damascus vertelde Amnesty dat de steekpenningen ‘een melkkoe van het regime zijn… een inkomstenbron waarvan ze afhankelijk zijn geworden’.
Onder de mensen die verdwijnen zijn vreedzame tegenstanders van de regering, zoals demonstranten, mensenrechtenverdedigers, journalisten, artsen en hulpverleners. Anderen werden slachtoffer omdat ze niet loyaal zouden zijn aan de regering, of omdat ze familie zijn van mensen die worden gezocht door de autoriteiten. In sommige gevallen, vooral de laatste twee jaar, worden gedwongen verdwijningen door de autoriteiten gebruikt om rekeningen te vereffenen of voor financieel gewin.
Grote risico’s en schulden
Sommige families hebben bezittingen verkocht of al hun spaargeld aangesproken om de steekpenningen te betalen – soms in ruil voor valse informatie. Een man wiens drie broers in 2012 waren verdwenen vertelde Amnesty dat hij meer dan 150 duizend Amerikaanse dollar had geleend om erachter te komen waar ze waren – tevergeefs. Hij zit nu in Turkije en werkt om zijn schulden te kunnen afbetalen.
Mensen die informatie proberen in te winnen over verdwenen familieleden lopen het risico te worden gearresteerd of zelf te verdwijnen; hierdoor hebben ze weinig andere keuze dan het inroepen van een ‘tussenpersoon’. Een man die bij de autoriteiten navraag deed over zijn verdwenen broer werd drie maanden lang vastgehouden, waarvan enkele weken in eenzame opsluiting. Een andere man, onderweg naar Damascus op zoek naar zijn verdwenen zoon, werd bij een militaire controlepost aangehouden – sindsdien is er niets meer van hem vernomen.
Een vriend van de Syrische mensenrechtenadvocaat Khalil Ma’touq, die twee jaar geleden verdween, zei dat gedwongen verdwijningen onderdeel zijn van ‘een overkoepelende strategie van de regering om de Syrische bevolking te terroriseren’. Zijn dochter Raneem Ma’touq was ook vier maanden lang verdwenen en had in detentie een gruwelijke ervaring.
Een zeer schokkende zaak is die van Rania al-Abbasi, een tandarts, die in 2013 werd gearresteerd samen met haar zes kinderen, tussen de 2 en 14 jaar oud. Dat gebeurde een dag nadat haar man was opgepakt tijdens een inval in hun huis. Van de hele familie is sindsdien niets meer vernomen. Het vermoeden bestaat dat de autoriteiten ze op het oog hadden omdat ze humanitaire steun verleenden aan lokale families.
Amnesty’s oproep
Philip Luther: ‘De gedwongen verdwijningen zijn onderdeel van een bewuste overheidsstrategie. Het ligt volledig in de macht van de regering om het lijden van vele duizenden mensen te beëindigen. Veiligheidstroepen moeten niet langer de opdracht krijgen mensen te laten verdwijnen, families moeten worden geïnformeerd over het lot van hun verwanten, en iedereen die enkel vastzit vanwege het uitoefenen van zijn recht op vrije meningsuiting, moet onmiddellijk en onvoorwaardelijk worden vrijgelaten.’
Meer dan anderhalf jaar geleden, in februari 2014, nam de VN-Veiligheidsraad resolutie 2139 aan, waarin wordt opgeroepen tot een einde aan gedwongen verdwijningen in Syrië. Tot dusverre zijn er echter nog geen stappen gezet voor implementatie van de resolutie.
‘Woorden waarop geen daden volgen helpen de slachtoffers van gedwongen verdwijningen niet’, aldus Philip Luther. ‘De VN-Veiligheidsraad moet de situatie in Syrië onmiddellijk doorverwijzen naar de aanklager van het Internationaal Strafhof en gerichte sancties instellen, waaronder bevriezing van tegoeden, om de autoriteiten onder druk te zetten.’
‘Staten die de Syrische regering steunen, waaronder Iran en Rusland, dat onlangs militaire operaties in Syrië is gestart, kunnen hun handen niet in onschuld wassen als het gaat om de massale misdaden tegen de menselijkheid en oorlogsmisdaden die met hun steun worden begaan. De Russische bescherming is cruciaal voor de regering van president Bashar al-Assad. Rusland is dan ook in een unieke positie om de regering ervan te overtuigen te stoppen met deze wrede en laffe campagne.’