Nederland geeft VOC-schepen en schatten terug aan Australië

Daarover tekenen het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap en de Australische ambassade woensdag 15 september een overeenkomst op VOC-schip de Batavia in Lelystad.

Het gaat om de vondsten van archeologische opgravingen bij de scheepswrakken van de Vergulde Draeck (vergaan in 1656), de Zuytdorp, (1712) de Zeewijk (1727) en de meest bekende: de Batavia (1629). De VOC-schepen waren in hun tijd op weg naar Batavia, het huidige Jakarta in Indonesië. Ze voeren te ver door naar het oosten en vergingen voor de kust van West-Australië. Het VOC-vlaggenschip Batavia was het eerste Nederlandse schip dat voor die kust verloren ging. Het vervoerde onder meer zilveren munten en zandstenen blokken voor een nieuwe stadpoort in Batavia. Het wrak werd net als dat van de andere schepen pas in de jaren '60 van de vorige eeuw ontdekt.

Collectiebeheer
In 1972 spraken Nederland en Australië af de vondsten uit opgravingen en archeologisch onderzoek te verdelen. Daarvoor werd het Australian Netherlands Committee on Old Dutch Shipwrecks (Ancods) in het leven geroepen. Het grootste deel van de collectie bevindt zich in het Western Australian Museum in Fremantle. Inmiddels is het verdelen van archeologische collecties achterhaald. "Het eigendomsrecht van de vier VOC schepen is destijds aan Australië geschonken op voorwaarde dat Nederland een deel van de vondsten kreeg. Daar denken we nu anders over. Een archeologisch vondstcomplex houden we in principe bijeen en in de buurt van de oorspronkelijke vindplaats. Een stel losse voorwerpen vertellen ons niet zoveel over het verleden. De grootste waarde heeft de collectie als deze als één geheel bestudeerd kan worden," legt Andrea Otte, beleidsmedewerker maritiem erfgoed van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed uit.

Teruggave Ancods-collectie
In 2006 deed minister Maria van der Hoeven tijdens haar bezoek aan Australië de toezegging dat het Nederlandse deel van de collectie zou worden teruggegeven. Na twee jaar voorbereiding tekenen de directeur-generaal Cultuur en Media van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap Judith van Kranendonk en de Australische ambassadeur in Nederland, Lydia Morton, op 15 september een 'mutual declaration' waarin de overdracht aan Australië wordt geregeld.

Dit gebeurt op de replica van de Batavia in Lelystad, die aan de hand van gegevens uit het archeologisch onderzoek bij het scheepswrak is nagebouwd. In het naastgelegen Nieuw Land Erfgoedcentrum is tot 28 oktober een kleine expositie ingericht met objecten uit de Ancods-collectie. Het Centrum voor Internationale Erfgoedactiviteiten heeft de collectie in opdracht van de Rijksdienst inmiddels gedocumenteerd en gefotografeerd, waardoor die binnenkort voor iedereen via internet beschikbaar is. Otte: "Zo wordt de collectie, ondanks het vertrek naar Australië, in feite beter toegankelijk dan hij was."