'JSF-programma vertraagd, vervanging F-16 wordt duurder'

Het Ministerie van Defensie acht de Joint Strike Fighter (JSF) het beste toestel om de JSF te vervangen, en het kabinet is van plan in 2011 een tweede testtoestel aan te schaffen. Onduidelijk is of, en zo ja, hoeveel toestellen in totaal aangeschaft zullen worden. Wel staat in een bijlage van het regeerakkoord dat dit er 'minder' worden. Het kabinet heeft in 2010 stappen gezet die de feitelijke keuze voor de JSF verder versterken. Uitstel van het aanschafbesluit en vertragingen bij het internationale JSF-programma betekenen extra financiële en operationele gevolgen om langer met de huidige F-16's door te kunnen vliegen. Hoeveel dit gaat kosten kan Defensie nog niet aangeven.

In 1996 heeft het toenmalig kabinet bepaald dat de F-16-toestellen van de Koninklijke Luchtmacht vervangen moeten worden. Sindsdien is er nog geen verwervingsbesluit genomen over de opvolger. Defensie rekent met een 'planningsaantal' van 85 nieuwe militaire vliegtuigen en informeert de Tweede Kamer over kostenontwikkelingen in het internationale JSF-programma. Het meerjarenbudget waar Defensie mee rekent is een aantal malen vanwege de kostenontwikkelingen bijgesteld. Van een vastgesteld projectbudget in Nederland voor de nieuwe gevechtstoestellen kan echter geen sprake zijn. Nu het internationale JSF-programma vertraagd is en in 2010 nieuwe kostenstijgingen zijn gemeld, gaat de minister van Defensie de ambities van de Nederlandse krijgsmacht opnieuw tegen het licht houden, mede vanwege voorgenomen bezuinigingen. Dit schept de mogelijkheid voor een heldere keuze over de gevechtstoestellen, zo schrijft de Algemene Rekenkamer in het op 24 maart 2011 gepubliceerde rapport Monitoring vervanging F-16 - stand van zaken december 2010; onder andere ontwikkelingen Joint Strike Fighter. Nu neemt de betrokkenheid bij de JSF toe zonder dat besloten is welk toestel de F-16 gaat vervangen, hoeveel de vervanging van de F-16 mag kosten en hoeveel toestellen zullen moeten worden aangeschaft.

Informatievoorziening aan de Tweede Kamer
Sinds 2005 rapporteert de Algemene Rekenkamer jaarlijks over de ontwikkelingen die zich voordoen rond dit grootste materieel verwervingsproject van het Ministerie van Defensie. In het verleden heeft de Algemene Rekenkamer een soortgelijke rapportenreeks over de F-16 uitgebracht. In het rapport van de Algemene Rekenkamer van 24 maart 2011 worden de ontwikkelingen in 2010 beschreven van zowel het internationale JSF-programma als het Nederlandse programma Vervanging van F-16, en hoe de minister van Defensie hierover de Tweede Kamer inlicht. De Algemene Rekenkamer spreekt in dit rapport haar waardering uit over het streven van de minister naar een verdere verbetering van de informatievoorziening.
Tegelijkertijd heeft het ministerie in december 2010 de raming voor verwerving van 85 JSF's verhoogd naar 7,6 miljard euro. Het moment waarop de ministers van Defensie en Economische Zaken, Landbouw & Innovatie een eigen jaarrapportage over dit project aan de Tweede Kamer uitbrengen - met de Kamer zijn afspraken gemaakt in het kader van de regeling Grote Projecten - sluit niet aan op momenten waarop het Amerikaanse Ministerie van Defensie (het Pentagon) de meest recente kostprijsinformatie over de JSF met Nederland deelt. De Algemene Rekenkamer beveelt aan deze informatiestromen beter op elkaar af te stemmen.

Bijdrage industrie in business case gemaximaliseerd
De bijdrage die de Staat aan ontwikkelingskosten in het JSF-project heeft gestoken bedraagt $ 800 miljoen. In 2010 zijn er aanvullende afspraken gemaakt tussen de Nederlandse Staat en de (defensie)-industrie. Het verschil tussen meedoen in de ontwikkeling van deze gevechtstoestellen van het Amerikaanse bedrijf Lockheed Martin of kopen 'van de plank', wordt door het bedrijfsleven niet volledig met afdrachten aan de staat gecompenseerd. De bijdrage van de industrie zal maximaal
105 miljoen euro bedragen. Verder is een redelijkheid- en billijkheidsclausule in de afspraken opgenomen, waardoor de industrie en de Staat onder bepaalde omstandigheden terug kunnen komen op de gemaakte afspraken.

Reactie ministers op rapport en nawoord Algemene Rekenkamer
De ministers van Defensie, van Financiën en van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie hebben gereageerd op de bevindingen in dit Rekenkamerrapport. De minister bereidt een beleidsbrief voor voor een toekomstgerichte en duurzaam betaalbare krijgsmacht. Daarin krijgen aanpassing van de exploitatiekosten voor gevechtstoestellen en de gevolgen voor de huidige F-16 aandacht.