Per jaar krijgen zo’n 7000 Nederlanders de diagnose blaaskanker. Als de tumor in de spierlaag van de blaas is doorgegroeid, wordt vaak de hele blaas weggehaald. Zo niet, dan volstaat het weghalen van alleen de tumor gevolgd door blaasspoelingen met medicijnen. Eén van die medicijnen is BCG. Dit vaccin, oorspronkelijk ontwikkeld tegen tuberculose, wordt sinds de jaren ’70 van de vorige eeuw gebruikt voor de behandeling van blaaskanker. Daarmee is het de oudste vorm van immuuntherapie bij kanker. Ruim tien jaar geleden ontdekten onderzoekers van het Radboudumc dat vaccinatie met BCG het aangeboren afweersysteem ‘traint’. Daardoor beschermt het vaccin ook tegen andere infecties dan tuberculose. Nu blijkt dat ook blaasspoelingen met BCG de aangeboren afweer trainen.
Minder infecties
‘Het aangeboren afweersysteem van blaaskankerpatiënten was na de blaasspoelingen actiever dan daarvoor’, vertelt eerste auteur Jelmer van Puffelen, werkzaam bij de afdelingen Health Evidence en Interne Geneeskunde van het Radboudumc. Hij toonde onder meer aan dat afweercellen van deze patiënten na de spoelingen meer signaalstoffen produceerden. Dit effect bleef maandenlang na de laatste blaasspoeling aan. Uit het onderzoek blijkt ook dat deze training van de afweer gunstig is voor patiënten. Van Puffelen: ‘BCG verlaagde het risico op luchtweginfecties met een derde. Net als bij vaccinatie met BCG lijken blaasspoelingen met dit vaccin dus brede bescherming tegen infecties te geven.’
Langer kankervrij
De studie toont ook een verband aan tussen training van de aangeboren afweer en de effectiviteit van BCG-spoelingen bij blaaskanker. Hiervoor keken de onderzoekers naar variatie in genen waarvan uit eerdere BCG-vaccinatiestudies bleek dat ze samenhangen met de mate van training. Onderzoeksleider Sita Vermeulen van de afdeling Health Evidence legt uit: ‘Mensen met bepaalde genetische varianten reageren sterker op BCG, hun afweersysteem is dus beter te trainen. Bij patiënten met deze varianten kwam de kanker minder snel en minder vaak terug dan bij patiënten met genetische varianten die BCG-training belemmeren.’
Combinaties die beter trainen
Gaat dit onderzoek de behandeling van blaaskanker veranderen? ‘Nu we weten dat training van het afweersysteem mogelijk belangrijk is bij deze patiënten, gaan we op zoek naar nog betere therapieën’, zegt Vermeulen. ‘Denk hierbij aan combinaties van BCG met andere medicijnen die het trainingseffect versterken. Of een genetisch aangepaste vorm van het BCG-vaccin dat beter traint. We onderzoeken hoe effectief deze nieuwe strategieën zijn, maar dat is nog wel in een experimentele fase.’