Het onderzoek kan van belang zijn voor overheidsinstanties die sancties gebruiken om gedrag te sturen. De onderzoekers publiceerden hun resultaten in het rapport ‘Sancties voor burgers: een bruikbaar instrument voor gedragsverandering?’(verwijst naar een andere website) op 28 oktober.
Elke WW-ontvanger moet gemiddeld één keer per week solliciteren. Via een online systeem van het UWV moeten de WW-ontvangers registreren of ze bijvoorbeeld een sollicitatiebrief hebben gestuurd of een netwerkgesprek hebben gevoerd. Als ze zich niet aan hun sollicitatieplicht houden kunnen ze een sanctie krijgen, dat wil zeggen een korting op de uitkering, of een waarschuwing. Maar hoe effectief zijn die sancties en waarschuwingen?
Sancties weinig effectief
Uit het onderzoek blijkt dat sancties ervoor zorgden dat mensen zich beter aan hun sollicitatieplicht hielden: het krijgen van een sanctie verminderde de kans op een nieuwe overtreding met 40 procent. Er was echter geen bewijs dat sancties mensen stimuleerden om intensiever op zoek te gaan naar nieuw werk. De afname in overtredingen kwam dus waarschijnlijk doordat mensen hun sollicitaties beter op tijd doorgaven aan het UWV , niet doordat ze vaker gingen solliciteren. Verder waren er aanwijzingen dat mensen die een sanctie kregen na verloop van tijd minder inkomen uit hun werk haalden. Sancties bleken dus weinig effectief.
Waarschuwingen zorgden er daarentegen wel voor dat mensen intensiever op zoek gingen naar nieuw werk. Er waren bovendien geen aanwijzingen dat waarschuwingen ongewenste bijeffecten hadden. De bevindingen wijzen er dus op dat de waarschuwingen stimulerend werkten.
Minder sancties, meer waarschuwingen?
Volgens een van de auteurs, psycholoog Erik Bijleveld van de Radboud Universiteit, geven de resultaten aanleiding om nog eens goed te kijken naar de huidige invulling van de sollicitatieplicht. ‘We weten al dat het aantal sollicitaties geen sterke relatie heeft met het vinden van een nieuwe baan. Dus waarom zou je willen sturen op dit aantal? Het is waarschijnlijk beter om de zorgvuldigheid en de kansrijkheid van sollicitaties te stimuleren. Dat kan door middel van coaching of training, maar ook door middel van een nieuwe belonings- of sanctiestructuur.’
Medeauteur Timo Verlaat, promovendus economie van de Universiteit Utrecht, denkt dat het rapport nuttig kan zijn voor overheidsinstanties en beleidsmakers. ‘Overheidsinstanties die sancties gebruiken doen er goed aan regelmatig te reflecteren op hun sanctiestructuur. Waarom is er überhaupt gekozen voor sancties? Daar kunnen natuurlijk goede redenen voor zijn, maar aan de andere kant laat ons rapport zien dat je er niet zomaar vanuit kan gaan dat sancties effectief zijn. Gebruik maken van een systeem waarin waarschuwingen de nadruk hebben, en waarin sancties vooral gebruikt worden in zware gevallen, zou een goed alternatief kunnen zijn.’
UWV geeft sinds 2018 vooral waarschuwingen
UWV zag ook aanwijzingen dat waarschuwingen een beter effect hebben dan sancties. Daarom wordt er sinds 2018 door het UWV eerst een waarschuwing opgelegd bij het overtreden van de sollicitatieplicht. Alleen als een WW’er al eens eerder een waarschuwing heeft gekregen voor dezelfde overtreding, volgt er een sanctie. Bovendien kiest het UWV er vaak voor om mensen uit te nodigen voor een persoonlijk gesprek. Het UWV is van mening dat een persoonlijk gesprek constructiever is om mensen te helpen met solliciteren en het vinden van werk dan het direct opleggen van een sanctie.