Sinds begin vorige eeuw veranderde het voortgezet onderwijs steeds meer van elite-onderwijs naar onderwijs voor velen. In 1900 bezochten 13 duizend leerlingen een school voor gymnasium, hbs of mms. Afgezet tegen de bevolking van 12 tot 18 jaar was dat 2 procent. In het schooljaar 2017/’18 volgden 985 duizend leerlingen een opleiding vmbo, havo of vwo: 81 procent van de relevante leeftijdsgroep in de bevolking. Onmiddellijk na invoering van de Mammoetwet was dat 64 procent.
Deelname aan bekostigd onderwijs vrijwel volledig
Een deel van de 12- tot 18-jarigen volgt onderwijs dat buiten het voortgezet onderwijs valt. Tot deze leeftijdsgroep behoren ook jongeren die een mbo-opleiding volgen, een opleiding in het hoger onderwijs of bijvoorbeeld (speciaal) basisonderwijs (vooral de jongere leerlingen) of speciale scholen. Tellen we deze groepen mee, dan volgde 98,6 procent van de 12- tot 18-jarigen zogeheten “bekostigd” onderwijs in 2017/’18. De rest heeft ontheffing van de leerplicht, is (mogelijk voortijdig) van school gegaan of volgt een particuliere opleiding. Ontheffing van de leerplicht kan men onder meer krijgen bij ernstige verstandelijke, psychische en/of lichamelijke problemen.
Er is geen lange tijdreeks voorhanden van het aantal 12- tot 18-jarigen dat bekostigd onderwijs volgt. Wel bestaat er een tijdreeks van het aantal leerlingen op het voortgezet onderwijs. Hierbij is echter sprake van een trendbreuk rond de invoering van de Mammoetwet: vanaf de invoering daarvan werd namelijk ook het lager beroepsonderwijs (lbo) tot het voortgezet onderwijs gerekend. Deze verandering zorgde voor een sterke administratieve stijging van het aantal deelnemers aan voortgezet onderwijs.
Bovenop deze administratieve stijging kwam ook een reële toename van het aantal onderwijsvolgenden door de naoorlogse babyboom. Bovendien werd de leerplicht in 1975 verder uitgebreid tot 17 jaar. De piek werd bereikt in het schooljaar 1982/’83. Daarna nam het aantal leerlingen in het voortgezet onderwijs af, mede doordat het aantal jongeren in de bevolking daalde. Ook het aandeel jongeren dat deelnam aan het voortgezet onderwijs groeide nauwelijks meer. Onder 12- tot 18-jarigen lijkt een verzadigingspunt te zijn bereikt: vanaf halverwege jaren tachtig ligt het aantal volgers van voortgezet onderwijs rond de 80 procent.