Fellowshipbeurs
Zijn onderzoek is mede mogelijk gemaakt door een fellowshipbeurs van 65.000 euro van Alzheimer Nederland. De resultaten zijn dusdanig veelbelovend dat de onderzoekers vergevorderde plannen hebben om de effectiviteit van het middel op mensen te gaan testen.
Alzheimereiwitten
Het onderzoek van Van der Kant werd op 24 januari gepubliceerd in het toonaangevende wetenschappelijke tijdschrift Cell Stem Cell. De hiv-remmer bleek in gekweekte hersencellen de hoeveelheid van het schadelijke alzheimereiwitten amyloid beta en pTau aanzienlijk te verminderen. Het middel werkt door heel specifiek de cholesterolhuishouding in de hersenen te verbeteren.
1.684 medicijnen getest
De uitkomst is het resultaat van een groot jarenlang onderzoek waarbij maar liefst 1.684 medicijnen werden getest op gekweekte hersencellen (neuronen). Daarbij keken de onderzoekers onder meer naar het effect op de vorming van het schadelijke alzheimereiwit pTau. ‘De hiv-remmer Efavirenz bleek de vorming van dit eiwit zeer effectief te voorkomen’ vertelt Van der Kant. ‘Het middel grijpt in op de cholesterolhuishouding, iets dat al veel vaker in verband is gebracht met de ziekte van Alzheimer.’
Cholesterol
In de hersenen wordt een teveel aan cholesterol omgezet in cholesteryl esters. Van der Kant: ‘Andere onderzoeken hadden al aangetoond dat cholesteryl esters zich ophopen in de hersenen van alzheimerpatiënten’. Zo hebben mensen met een mutatie in het gen ApoE4, dat ook betrokken is bij de cholesterolhuishouding, een hoger risico op de ziekte van Alzheimer.’
Statines
De nieuwe bevinding beschrijft hoe de ophoping van cholesteryl esters leidt tot de opstapeling van schadelijk Amyloid beta en pTau, en hoe dit voorkomen kan worden met medicijnen die cholesteryl esters verlagen. Medicijnen die cholesterol verlagen zoals statines bestaan al, maar hebben onvoldoende effect in de hersenen. ‘Vergeleken met ander cholesterolverlagende medicijnen kan Efavirenz veel makkelijker de hersenen bereiken en al in lage concentraties het cholesterol verminderen’.
Testen op mensen
In samenwerking met het VUmc Alzheimercentrum en Alzheimer Nederland worden momenteel de eerste stappen gezet om Efavirenz te testen in mensen. Gerjoke Wilmink, directeur-bestuurder Alzheimer Nederland: ‘We zijn buitengewoon blij met de resultaten van het onderzoek van dr. Rik van der Kant. Het is geweldig nieuws dat een bestaand medicijn mogelijk belangrijke ziekteprocessen in het brein kan stoppen. Mogelijk, want de medicatie moet nog getest worden op patiënten. En dat is een proces dat zeker vijf jaar of nog langer duurt. Maar de eerste stappen zijn hoopgevend. We blijven dit onderzoek met veel belangstelling volgen en gaan met Van der Kant op zoek naar mogelijkheden om het belangrijke vervolgonderzoek mogelijk te maken.’
Rik van der Kant
Het onderzoek werd onder meer mogelijk gemaakt door internationale beurzen van Alzheimer Nederland en de Europese commissie. Rik van der Kant ontving voor zijn onderzoek naar de rol van cholesterol in hersencellen eerder de Herbert Tabor Young Investigator Award en verschillende subsidies voor vervolgstudies op de VU onder meer van Alzheimer Nederland en de Weston Brain Institute.